A- Kavram ve Tanım

Koşullu salıverilme; kişiye verilen hapis cezasının bir kısmını cezaevinde “iyi halli” olarak tabir edilen durumda geçiren hükümlünün cezasının kalan kısmını cezaevi dışında denetim altında tutulmak suretiyle şartlı bir halde infaz etmesine fırsat sağlayan bir infaz hukuku kurumudur. Koşullu salıverilen hükümlünün bihakkın tahliye tarihine kadar yeni bir suç işlememesi ve yükümlülüklerine uygun bir şekilde davranması kanuni bir zorunluluktur. Aksi takdirde, koşullu salıverilmenin geri alınması kararı ile hükümlünün kalan cezasını cezaevinde tamamlaması gerekir.

Koşullu salıverilme hapis cezasının bireyselleştirilmesini sağlayan bir araçtır. Bu kurum sayesinde kişinin mahkûm durumunda bulunduğu ceza süresinden önce özgürlüğüne kavuşacağını ümit etmesi ve kendisine uygulanan ıslah ve eğitim programının gereklerine uygun davranması beklenmektedir.

Buna göre, koşullu salıverilme:

1- Mahkûmun cezasının infazı tamamlanmadan serbest kalma imkânı sağlar.

2- Cezanın bireyselleştirilmesini sağlar.

3- Yaptırımın ceza evinde infaz edilmeyen bölümüne bir alternatif teşkil eder.

Bihakkın (hak ederek) tahliye tarihi; cezanın infazına başlandığı günden itibaren hesaplanmak üzere, hükümlünün mahkeme kararında belirlenen tüm ceza süresini cezaevinde ve şartlı tahliye olduğunda dışarda geçirerek tamamlayacağı tarihtir.

Koşullu salıverilme hükümlü açısından bir hak değil, infaz rejimidir denilmektedir. Yasal şartları yerine getiren hükümlülerin koşullu salıvermeden yararlanabilir. Koşulları yerine getirmeyen hükümlüler mahkûm oldukları hapis cezasının tamamını cezaevinde çekmek zorundadır. Ancak kanunda öngörülen koşullar gerçekleştiğinde hükümlü talep etmese dahi hükümlünün şartla tahliyesine karar verilebilir.

Hükümlünün şartlı tahliye hükümlerinden yararlanabilmesi için hapis cezasının infazı esnasında bazı şartları yerine getirmesi gereklidir. Hükümlünün koşullu salıverme hükümlerinden yararlanabilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:

1. Cezanın bir kısmının infaz edilmesi şartı,

2. Hükümlünün iyi halli olması şartı,

3. Mahkemenin koşullu salıverme kararı.

   5275 sayılı İnfaz Kanunu’nun 107. maddesi 2. fıkrasına göre şartlı tahliyeden yararlanabilmek için hükümlünün belli bir süreyi cezaevinde geçirmesi gerekir. Hükümlünün cezaevinde geçirmesi gereken süre mahkûm olduğu hapis cezasının niteliğine ve miktarına göre hesaplanır.

   Tekerrür Halinde Koşullu Salıverilme (2/3)

    Tekerrür halinde mükerrirlere özgü infaz rejimi uygulanır. Mükerrirlere özgü infaz rejimi, daha önce işlediği suçun cezası kesinleştikten sonra belli bir süre içinde ikinci suçun işlenmesi halinde uygulanan infaz rejimidir. Mükerrirlere özgü infaz rejiminde koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için aşağıdaki sürelerin cezaevinde geçirilmesi gerekir:

   • Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının otuz dokuz yılının,

   • Müebbet hapis cezasının otuz üç yılının,

   • Süreli hapis cezasının 2/3’ünü

   Kişinin infaz kurumunda iyi halli olarak geçirmesi halinde koşullu salıverilmeden yararlanılabilir.

   Tekerrür nedeniyle koşullu salıverme süresine eklenecek miktar, tekerrüre esas alınan cezanın en ağırından fazla olamaz. İkinci defa tekerrür hükümlerinin uygulanması durumunda, hükümlü için koşullu salıverilme kararı verilemez.

Hükümlünün İyi Halli Olması Şartı

Hükümlü kişinin koşullu salıverilmeden yararlanabilmesi için koşullu salıverilme tarihinde ‘iyi halli’ olması şartı aranmaktadır. Bu ‘iyi halli’ olma şartı tüm mahkûmiyet süresi için aranmamakla birlikte kişi bu süre içerisinde belirli disiplin suçları işlemiş olsa da koşullu salıverilme tarihinde ‘iyi halli’ olması geçerli kabul edilmektedir.

Yetkili ve Görevli Mahkeme Tarafından Şartlı Tahliye (Koşullu Salıverme) Kararı Verilmesi

Koşullu salıverilme, ancak mahkeme kararıyla mümkündür. Mahkeme tarafından koşullu salıverme kararı verilmeden önce hükümlü cezaevinde ne suretle çıkmış olursa olsun, hükümlüye koşullu salıverilme hükümleri uygulanamaz. Örneğin, denetimli serbestlik altında cezası infaz edilen hükümlü suç işlediği zaman koşullu salıverilmenin geri alınması söz konusu olmaz. Çünkü hükümlü denetimli serbestlikten yararlanmak üzere tahliye edilmiştir, hükümlü hakkında mahkeme tarafından verilmiş bir koşullu salıverilme kararı yoktur. Koşullu salıverilme kararı, yetkili ve görevli mahkeme tarafından verilmelidir. Hükümlünün koşullu salıverilmesi hakkında ceza infaz kurumu idaresi tarafından hazırlanan gerekçeli rapor, infaz işlemlerinin yapıldığı yer infaz hâkimliğine verilir. İnfaz hâkimi, bu raporu uygun bulursa hükümlünün koşullu salıverilmesine dosya üzerinden karar verir; raporu uygun bulmadığı takdirde gerekçesini kararında gösterir. Bu kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir.

Koşullu Salıverilme Kararının Geri Alınması Şartları

Hükümlü koşullu salıverilme kararı verildikten sonra bihakkın tahliye tarihine kadar denetim süresi içerisindedir. Hükümlünün cezaevi dışında sosyal hayat içerisinde geçirdiği bu denetim süresini suç işlemeden veya birtakım yükümlüklere tabi tutulmuşsa bu yükümlülükleri yerine getirerek geçirmesi gerekir. Hükümlü bihakkın tahliye (hak ederek tahliye) tarihine kadar olan denetim süresini kanuna uygun geçirdiği takdirde cezasının infazı tamamlanır.

Mahkeme tarafından verilen koşullu salıverilme kararı bazı durumlarda geri alınabilir. Koşullu salıverilme kararının geri alınması hükümlünün, denetim süresinde hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlemesi halinde söz konusu olur. [1] Hükümlünün denetim süresi içinde işlediği yeni suçun cezası adli para cezası ise koşullu salıverilme geri alınmaz. Hükümlünün denetim süresi içinde işlediği yeni suçun kanundaki cezası hapis cezası olmasına rağmen, hapis cezası adli para cezasına çevrilmişse yine koşullu salıverilme geri alınamaz. Koşullu salıverilmenin geri alınabilmesi için işlenen yeni suç nedeniyle verilen sonuç cezanın “hapis cezası” olması gerekir. Bir başka sebep olan hükümlünün kendisine yüklenen yükümlülüklere, hâkimin uyarısına rağmen uymamakta ısrar etmesi hâlinde koşullu salıverilme kararı geri alınır.

Koşullu salıverilme kararının geri alınması hâlinde hükümlünün;

a) Sonraki suçu işlediği tarihten itibaren başlamak ve hak ederek tahliye tarihini geçmemek koşuluyla sonraki işlediği her bir suç için verilen hapis cezasının iki katı sürenin,

b) Yükümlülüklerine aykırı davranması hâlinde, bu yükümlülüklere uymama tarihi ile hak ederek salıverilme tarihi arasındaki süreyi geçmemek koşuluyla ihlalin niteliğine göre takdir edilecek bir sürenin, ceza infaz kurumunda aynen çektirilmesine karar verilir. Koşullu salıverilme kararının geri alınmasından sonra aynı hükmün infazı ile ilgili bir daha koşullu salıverilme kararı verilmez.

Koşullu salıverilmenin geri alınması kararının verilmesinde yetkili mahkeme; 5275 sayılı kanunun 107/15 maddesi uyarınca, koşullu salıverilme kararının geri alınmasına, koşullu salıverilmeye esas teşkil eden hükmü veren ilk derece mahkemesinin bulunduğu yer İnfaz Hakimliği’dir. Hükmün, Yargıtay tarafından ilk derece mahkemesi sıfatıyla verilmesi hâlinde Ankara İnfaz Hakimliği, Bölge Adliye Mahkemesi tarafından ilk derece mahkemesi sıfatıyla verilmesi hâlinde bölge adliye mahkemesinin bulunduğu il İnfaz Hakimliği tarafından koşullu salıverilmenin geri alınması kararı dosya üzerinden verilir.

Koşullu Salıverme Kararının Geri Alınması Kararına İtiraz

Koşullu salıverilmenin geri alınması kararına itiraz edilebilir. İtiraz, CMK m.268’de belirlenen şartlara göre yapılır. İnfaz Hakimliği’nin koşullu salıverilmenin geri alınmasın kararına Ağır Ceza Mahkemesi’ne itiraz edilebilir.